Duitse verkiezingen: Verandering voor Europa?
De grote winnaar van de Duitse verkiezingen Angela Merkel wil graag haar Europa beleid van de afgelopen jaren voortzetten. Maar de aangewezen coalitiepartner SPD heeft ambitieuzere plannen. Gaat er iets veranderen na de verkiezingen?
Gaat Duitsland na afgelopen zondag, de dag van de Bondsdagverkiezingen, een andere Europese koers varen? Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut schreef in de Volkskrant dat er niet veel gaat veranderen omdat de verschillen tussen de belangrijkste partijen klein zijn. De historicus Nial Fergusson beweerde daarentegen in Die Welt dat Duitsland na de verkiezingen volop gaat koersen naar een Europese bondsstaat. Binnen de politieke elite zou daarover al overeenstemming bestaan. De Duitse socioloog Ulrich Beck vreest dat de ontwikkeling in de richting van een Duits Europa zich doorzet wanneer Merkel aan de macht blijft, waarbij Duitsland beslist over anderen.
De uitslag bevestigt in ieder geval de dominante rol van Angela Merkel in de Duitse én de Europese politiek. In Washington weet men nu eindelijk wie men kan bellen aan de andere kant van de oceaan.
De Duitse bondskanselier koerst af op een coalitie met de sociaal democraten van de SPD. Die staan op het eerste gezicht echter niet te springen om onder leiding van Merkel als junior partner in de regering te zitten. Veel andere opties zijn er echter niet. CDU/CSU en de Groenen hebben geen meerderheid in de Duitse Bondsraad en dat maakt samen regeren riskant. Analisten gaan er daarom vanuit dat de SPD uiteindelijk wel met de christen democraten gaat praten, maar zal proberen de huid duur te verkopen.
Wat zou een dergelijke coalitie voor de EU – en voor Nederland – betekenen? Verandert er inderdaad weinig, zoals nu de heersende opinie is?
De grote winnaar van de verkiezingen wil het huidige Europees beleid voortzetten. Dit zou kort samengevat betekenen: steun voor de euro en de tekortlanden, maar wel onder de bekende voorwaarden; geen transfer unie, want daar wil Merkel niets van weten; afronden van de onderhandelingen over de bankenunie, maar niet te ver uitbouwen. Daarnaast is Merkel bereid de discussie aan te gaan over het takenpakket van Brussel. De Bondskanselier beseft waarschijnlijk dat er in haar achterban wel degelijk sprake is van een groeiende euroscepsis ook al heeft bij deze verkiezingen de euro kritische AfD ( Alternative für Deutschland) de kiesdrempel van 5% (net) niet gehaald.
De SPD is veel ambitieuzer. De partij streeft naar een federaal Europa, een Europese economische regering met eigen middelen, een sociale unie met minimumnormen, eurobonds en Europese investeringsprogramma’s. De sociaaldemocraten zullen iets van deze wensen willen realiseren als ze een coalitie met het CDU vormen. Eerder dwongen zij deelname van Duitsland aan de Financial Transaction Tax af in ruil voor steun voor het Europabeleid van Merkel. Ik schat in dat een mogelijke coalitieruil er als volgt uitziet: De SPD ziet af van vergaande federale eisen - want daarvoor is binnen de EU sowieso weinig steun – en van de eurobonds – want die zijn niet erg populair in Duitsland. In ruil voor deze concessies zal de SPD vragen om initiatieven om het sociale gehalte van de EU te vergroten en de binnenlandse bestedingen op te voeren. Dat laatste zou de eurozone ten goede komen net als de betalingsbalansen van de tekortlanden.
Het is nog onduidelijk hoe het meningsverschil over de bankenunie kan worden opgelost: CDU/CSU willen alleen Europees toezicht vastleggen terwijl de SPD ook een regeling wil voor banken die dreigen om te vallen. Voor Europa zou de uitkomst van deze discussie een groot verschil maken. Mocht de grote coalitie er komen dan zou deze kunnen besluiten tot een wijziging van de Duitse grondwet met als doel de rol van het Duitse constitutionele hof in de Europa politiek terug te dringen en de regering zo meer speelruimte te geven om het Europabeleid door te zetten. Merkel wil die ruimte eventueel benutten voor meer Europa, maar niet per se voor meer Brussel. De SPD heeft ook een verdragswijziging op de verlanglijst staan, die beoogt de sociale dimensie even belangrijk te maken als marktintegratie en monetaire unie.
Of een nieuwe Duitse regering daadwerkelijk daartoe zou overgaan, is de vraag. Veel lidstaten zitten niet te wachten op een verdragswijziging, laat staan de bijbehorende referenda.
De SPD heeft in haar programma ook de eis opgenomen dat de voorzitter van de Europese Commissie voortaan door de meerderheid van het Europees Parlement moet worden aangewezen. De Europese partijfamilies wijzen voor de Europese verkiezingen van mei 2014 hun kandidaten voor deze functie aan, maar de uiteindelijke keuze is een overeenstemming tussen de Raad en het EP. CDU/CSU zijn minder uitgesproken over dit voorstel. Niettemin zou dit kunnen betekenen dat Duitsland de nieuwe procedure gaat omhelzen en het mogelijk maakt dat de gedoodverfde kandidaat van de Europese sociaaldemocraten, Europees Parlementsvoorzitter Martin Schulz, de nieuwe Commissievoorzitter wordt. Daarvoor is wel eerst voldoende steun nodig vanuit het EP.
Verandert er veel voor Nederland na 22 september? Op een aantal punten niet. Duitsland zal het financieel economische kompas blijven waarmee de Nederlandse regering haar richting bepaalt. Het land zal in institutioneel opzicht behoedzaam opereren en een discussie over het takenpakket van Brussel uitgaande van het subsidiariteitsbeginsel, zoals ook door Nederland voorgesteld, niet uit de weg gaan. Het laatste kan helpen het Verenigd Koninkrijk binnen boord te houden. Mocht in Berlijn worden besloten tot een binnenlandse bestedingsimpuls dan profiteert Nederland als belangrijke handelspartner daar onmiddellijk van. Het kan zijn dat een CDU/CSU/SPD coalitie meer nadruk zal leggen op Europese solidariteit en een vriendelijker toon zal aanslaan tegenover het Zuiden. Minder hegemonistisch en meer gericht op wederkerigheid. Of dit tot afzwakking van de regels – een Nederlandse nachtmerrie – zal leiden, valt moeilijk te voorspellen. Soms is Duitsland bereid om water bij de wijn te doen, bijvoorbeeld de Frans-Duitse as te beschermen. Dat zal niet veranderen.