Het is lente in Praag. Dat was het ook in 1968 toen een democratische revolte het monopolie van de communistische partij ter discussie stelde met een openheid die uniek was voor die tijd. De beweging steunde op hervormers van binnen en van buiten de partij. Een inval door zogenaamde bondgenoten maakte een eind aan het democratisch experiment. Het was te vroeg gekomen. De Russen grepen in omdat ze (terecht) bang waren dat de ondergang van het communisme in Tsjecho-Slowakije aanstaande was.

In Praag organiseert de PES-fractie een bijeenkomst om de Praagse Lente te herdenken, over haar betekenis te praten met getuigen van de gebeurtenissen en om de rol van sociaal-democraten in het verzet tegen dictatoriale regimes tegen het licht te houden.

Het communisme met een menselijk gezicht kreeg geen kans. Maar de kiem was gelegd voor wat later aan het eind van de jaren '80 van de 20ste eeuw zou gebeuren. Velen die betrokken waren bij de Praagse Lente hielden de hoop overeind dat verandering mogelijk was door bewegingen als Charta 77 op te richten. Iemand noemde de perestrojka in Rusland een herhaling ervan, zonder dat deze keer de geest terugkwam in de fles. Niemand betwijfelt het democratische gehalte van de Europese sociaaldemocraten. Ik kan zo de namen noemen van mensen in mijn omgeving die betrokken waren bij het verzet tegen linkse en rechtse dictaturen.

Kritiek is er wel op de Ostpolitiek van het vrije Europa in die tijd. Mensenrechten zouden ondergeschikt zijn gemaakt aan de noodzaak om door stabiliteit de vrede op het continent te bewaren. Ik kan me inderdaad herinneren dat we tegelijk de dissidenten ondersteunden en via dialoog met offici?le instanties een kernwapenwedloop wisten te voorkomen. Deze ambivalentie kenmerkt ook de Helsinki-akkoorden.

Achteraf is het makkelijk te beweren dat we harder hadden moeten zijn. Ik geloof van niet. Die akkoorden boden legitimatie voor mensenrechten activisten en hield de Koude Oorlog binnen de perken. Ik was jong toen de Praagse Lente zich afspeelde. Het was ook de tijd van de Parijse revolutie, die zo'n enorme culturele impact zou hebben. Beide hebben mij gevormd. Illusies over het communisme heb ik nooit gekoesterd. Alleen in een democratische samenleving kan iedereen een kans geboden worden. Socialisme kan niet zonder democratie.